Verdienvermogen in de landbouw: algemene kansen en uitdagingen van kringlooplandbouw

In onze driedelige blogreeks leest u de highlights uit ons onderzoek ‘Cash naar de Kringloop’. Met deze keer de focus op de algemene kansen en uitdagingen van kringlooplandbouw. Dit onderzoek voerden we uit in samenwerking met HAS Green Academy, InHolland, Van Hall Larenstein, Aeres, Windesheim en Hanzehogeschool Groningen. 

Belang van meetbare duurzaamheidsprestaties

Verduurzaming speelt een steeds belangrijkere rol in de landbouw. Als agrarisch ondernemer zoekt u naar manieren om uw duurzame inspanningen te laten erkennen én waarderen. Het meten en waarderen van duurzaamheidsprestaties is cruciaal om beloningen mogelijk te maken. Een goed verdienmodel hangt af van heldere en meetbare criteria die uw inspanningen objectief kunnen beoordelen. 

Het Landbouwakkoord (2023) benadrukt het belang van bestaande initiatieven zoals de KringloopWijzer en de biodiversiteitsmonitoren voor melkveehouderij en akkerbouw. Het is essentieel om een goede set Kritieke Prestatie Indicatoren (KPI's) te hebben die bijdragen aan het belonen van duurzame praktijken. 

Melkveehouderij en akkerbouw

In de melkveehouderij worden de biodiversiteitsmonitoren al succesvol gebruikt om duurzamere melkveehouders in gebieden als de IJsseluiterwaarden te belonen. Melkveehouders zijn al jaren verplicht de KringloopWijzer bij de melkfabriek aan te leveren, hierin wordt onder meer gerapporteerd over CO₂-uitstoot, stikstofoverschot en energiegebruik. Met een Flynth duurzaamheidsrapport kan daarnaast een vergelijking worden gemaakt met de rest van de sector en een beeld worden gevormd van de toekomstbestendigheid van de melkveehouderij. 

In de akkerbouw is de uitdaging groter. Hoewel de prestaties wel meetbaar zijn, blijkt het lastiger om deze om te zetten in de juiste waardering en beloning. Akkerbouwers telen verschillende gewassen voor diverse afnemers, wat vraagt om individuele afspraken voor een consistente beloning. Hoewel de basis is gelegd, is verdere ontwikkeling van het businessmodel nodig. 

Kritische evaluatie van de biodiversiteitsmonitor

Bij het gebruik van de biodiversiteitsmonitor zijn enkele belangrijke uitdagingen en zorgen naar voren gekomen:  

1. Relatie tussen score en impact: de monitor meet prestaties, maar niet direct de impact op biodiversiteit. Dit maakt het lastig om een score te relateren aan daadwerkelijke biodiversiteitsimpact, waardoor de opbrengst van deinspanningen soms onduidelijk blijft. 
2. Generieke aanpak: de monitor is generiek, terwijl verschillende gebieden anders reageren op dezelfde biodiversiteitsprestaties. Dit vraagt om gebiedsspecifieke toepassing van de monitor. 
3. KPI-optelsom: de totale score is een optelsom van verschillende KPI's. Dit maakt het mogelijk om strategisch te scoren op enkele KPI's, terwijl andere minder aandacht krijgen. Hierdoor wordt het lastiger om scores te relateren aan echte impact. 

Innovatieve benaderingen en oplossingen

De eerdergenoemde kwantitatieve criteria zijn goed te meten en te vergelijken. Er zijn ook andere benaderingen om duurzaamheidsprestaties te beoordelen. Deze metingen zijn subjectief en beschrijvend. In de Noardlike Fryske Wâlden beoordelen melkveehouders elkaar bijvoorbeeld op de staat van houtwallen, die fungeren als niches in ecosystemen. Dit biedt een directe manier om impact op biodiversiteit te meten. 

Daarnaast blijft de vraag of er direct beloond kan worden voor duurzame diensten. Mag een overheid een markt creëren voor duurzaamheidsdiensten? Kunnen ketenpartijen een tender uitschrijven voor diensten als het onderhoud van een wandelpad of de beweiding van uiterwaarden? Dit zou boeren de kans geven om als dienstverleners op te treden, wat ook kan bijdragen aan een afname van stikstofdruk. 

Verdere ontwikkeling

De biodiversiteitsmonitor biedt een mooie basis om duurzaamheid in de landbouw te belonen. In de huidige vorm waarborgt de monitor nog onvoldoende duurzaamheid en heeft deze beperkte toegevoegde waarde voor kringlooplandbouw. Voor verdere ontwikkeling is het belangrijk om:  

• Duidelijkheid te creëren over de relatie tussen score en impact. 

• Onderscheid te maken tussen drempelwaardes (score) en gebiedskwesties (kwetsbaarheid). 

• Integraliteit te waarborgen, zodat strategisch handelen niet leidt tot hoge scores maar lage impact. 

Het is cruciaal om de biodiversiteitsmonitor kritisch te volgen en verder te onderzoeken. Ons onderzoek suggereert dat de focus op generieke oplossingen momenteel ten koste gaat van maatwerkoplossingen, zoals de schouw in de Noardlike Fryske Wâlden. Het verdient aanbeveling om naast de biodiversiteitsmonitor ook andere methoden voor de beoordeling van duurzaamheidsprestaties te ontwikkelen. 

Relationeel en sociaal kapitaal

Relationeel kapitaal is een belangrijke succesfactor in de landbouw. In sommige gebieden bestaat al jarenlang samenwerking tussen overheden, natuurorganisaties en boeren. Dit biedt een sterke basis voor het aanpakken van complexe vraagstukken. Ook voor ketens is relationeel kapitaal essentieel. Het is een bestaansvoorwaarde voor de korte keten en van groot belang voor de lange keten, zoals blijkt uit ons onderzoek. 

Investeren in sociaal kapitaal is belangrijk ter voorbereiding op nieuwe uitdagingen. Een bijkomende uitdaging is de onbekendheid van ondernemers met andere spelers in de waardeketen. Veel ondernemers zijn zich niet volledig bewust van andere stakeholders en hun belangen, wat samenwerking en begrip bemoeilijkt.  

Toekomst van kringlooplandbouw

De transitie naar kringlooplandbouw wordt vaak benaderd als een reeks beleidsopgaven, maar mist vaak een duidelijk toekomstbeeld. Dit leidt in de praktijk tot een gebrek aan concreetheid. Belangrijke vragen blijven onbeantwoord:  

• Hoe ziet de regionale landbouw van de toekomst eruit? 

• Wat betekent dit voor het boerenbedrijf, het landschap en de natuur? 

• Hoe maken we dit toekomstbeeld samen mogelijk? 

Er is behoefte aan een duidelijk toekomstbeeld van het landelijke gebied en de rol van landbouw daarin. Dit is niet alleen een economische vraag, maar vooral een maatschappelijke. Voor een duurzame toekomst in de kringlooplandbouw is het essentieel om publieke waarden te belonen, mogelijk ook aan u als agrarisch ondernemer. 

Meer weten  

Wilt u meer weten over het onderzoek ‘Cash naar de Kringloop’? De eerste blog over dit onderzoek is gericht op verdienvermogen op het boerenerf en in de keten. En in de tweede blog focussen we ons op gebiedsgericht werken en de uitdagingen van het economische systeem. 

Bent u benieuwd naar de mogelijkheden van kringlooplandbouw? En of dit passend is voor uw bedrijf? Neem dan contact op met uw adviseur van Flynth of vul onderstaand formulier in. Wij ondersteunen u graag bij de verduurzaming van uw bedrijf.